Ene / hekaýa

ENE

Ýok, aslynda ýer ýumrulyp, zamanaňam ahyry gelenok. Tersine, töweregiňe seretseň-ä, öňegidişliklerem bar. Hon-ha ezenegi agyp otyran gök hüjre dükanjyga derek, daşy mermerli-zatly kaşaň kiçi bazar emele geldi. Ýollaryň ýyrtygy ýamaldy, hakyt ýuwup ütüklendi diýseňem boljak. Garasaý, gowy diýmäge esas ýok däl. Aýjemal üçin bolsa beýle däl. Onuň üçin dünýe ýumurlyp, zamanaňam ahyry geldi. Ol häzir özini bu zamana degişli bolmadyk ejirlerdir ezýetleriň içinde duýýar. Ärden aýrylan-a aýyrylany, çagajygynam elinden alyp galdylar görgüliň. Olardan ymykly aýrylany bäri Aýjemalyňky oňmady, her işe baş ursa bir bada gowy bolan ýaly bolsa-da, soňy bulaşdy durdy. Soňam ejizläp, aýallygyny etdi. Hatda gün görmeklik meselesinem aýallygynyň üstine atdy otyryberdi. Ýeňil eklenjiň üstesine keýpiňi sazlaýjy meýlisler ýaş gelni has-da meýmiretdi. Soň-a Aýjemal ol durmuşa bendi boldy gidäýdi. Ymykly ýoluny urduryp, asy-la şony bilen eklenç çeşmesi edindi oturyberdi. Takdyra ymykly ten berdi. Ýöne ýoluňy urduran zenan bolsaň, işigaýdan teniň takdyrdan başga-da eýesi kän. Aýjemal bolsa, şolaryň hemmesini bilelikde ,, takdyr'' diýip kabul etdi. Dagy näme etsin, ol özüne her ýanaşan erkekden degişli hakyny almagy bilýär, kimsinden bir gijäniň nyrhy, kimsiniň gujagyna bagyş edilen sagadyň bahasy. Hatda üstinde sygyr ýaly agynap birje gezek hyrsyny gandyryp degişlije puljagazy goýup gidýänlerem bar. Olar Aýjemalyň gözlüje çeşmesi. Indi onuň ýörite gezim edýän ýerleri , müşderi çekmekde ulanýan tilsimjikleri bar. Günleriň geçýänem belli däl, gatbar-gatbar bolyp Aýjemalyň ýüregine çökýänem…
Indi iki gün bäri ol başga bir dowla düşdi. Ýüreginiň bir ýerinde ýaşaýyşa bolan umyt uçgunjyklaryny dörän ýaly. Hyýalyna goýy dumanyň aňyrsyndan, nähilidir bir ýagty yşk oňa jyklaýar. Ýöne teý uç tapyp, dumany syryp bilenok. Häzir ol öňküsinden hem beter elewreýär. Dagy ne alaç etsin, hakyt bagryndan önen perzendini, heniz alty aýlyk bäbek wagty goýyp gaýdan Umydyny gördi. Özem ony edil golaýjygyndaky mekdebe okuwa beripdirler. Bolýan zada sered-ä, ýogsa Umydyň kakasy welaýatyňam bir obasyndan ahyry.
− A gyz, seň äriňi bärik işe çeken bolaýmasalar, şol-a heleýinem alyp näçe wagt bärdemiş.
Eneşiň bu sözleri Aýjemal serpmeden gaýdan ýaly etse-de ,,Hmm" diýip syr bildirmedikden boldy.
Umyt hakda ilki eşdip, Aýjemala buşlap gelenem jigisi Eneş. Olam bu uly şäherde Aýjemal ýaly kireýne ýaşaýar, ýöne onuň ýanynda äri bar. Özem ilen- çalanlarynyň içinden Aýjemalyň edýän pişesini bir Eneş bilýär. Ýöne gerek ýerinde arkalaşýanam ýene şol görgüli. Bu ýoldan gaýtarjak bolup çydalaşýanam şol. Her näme-de bolsa sen-ä yrsgyňy astyňa çaldyň diýäge-de ýüz öwrüp gidäýenok.

* * *

Aýjemal "Daň agarmanka gitmeli" diýip gürleşen müşderisini, sagat altydan işlände yralap başlasa-da, myhman ýigit daň agaryp daşarda hereket ýygjamlaberende ýerinden gobsundy. Dik oturyp ýüzüni kürşertdi-de, daş töweregine seretdi. Aýna bakyp ýüzüne timar berip oturan Aýjemaly görüp birbada geň galdy
−Eý blä-ä eýýam geýindiňmi-eý, tüwelem-eý sen.
−Näme geýinmän, agşamsy bilen-ä, eşik geýere el degmedi.
Aýjemalyň tasanjyran bolmasyny ýigit öziniň erkekligine goýulýan uly baha diýip ýoran bolmaga çemeli. Heniz ukudan doly açylmadyk ýüzünde, özünden göwnühoş ýylgyryş peýda boldy.
−Çüýşäň düýbinde zat galmandyrm-aý, janam?
−Galdy−diýip Aýjemal, tasap ýerinden turup gitdi. Birazdanam eli ýarty çüýşe arakly we el ýaly kesilen kolbasaly geldi.
−Şu zat ýaman gowy zad-eý.
Doly badany başyna çeken erkek kişiň bu sözi oýunmy ýa çyn. Aýjemalyň bu wagt ony bilesi gelenok. Eger başga wagt bolsa onuň hörpünden gopup, çalýanja sazyna tans etse ederdem welin, häzir öz gyssagy özünde.
−Senem bir ýere şaýlanýaň-maý?
Aýjemala bu soragam ýokuş degdi.
− Hawa, howlukmaç men, seni ugratdygym, barmaly ýerim bar.
−Nirä?
−Oglumy görmäge.
−Nirede,nädip görýäň ony?
−Bolýa-la jan, basymyrak boljak bolaýaly-da, men howlukýan-a…
Aýjemalyň bolşuna nebsi agyrdymy, ýa gahary geldimi, ýigit turup geýnip ugrady, gidip pişik ýuwnuşyny edip geldi.
−Bile çykyp gidelimi, ýa soň çykjakmy, Nasiba?
−Ýok, puly goý-da, gidiber, menem birazdan çykaryn.
Ýigit jübülerini sermeläp, birinden biraz, birinden ýene azajyk goşuşdyryp Nasibaň nyrhyny doldy. Müşderisiniň ondan soňam nämüçindir sag tarap yzky kisesine elini sokup, kellesini saga gyşardyp bir zatlar çykarjak bolmasy hemme zady ilik-düwme synlap duran Aýjemal üçin ullakan wagt gidirmek ýaly bolup duýuldy.
−Bolaý-da janym, men kwartirant-a. Goňşylar görse, ,,Erkek getirýär" diýip hozýaýka aýdarlar-da, çykyp gidäý çaltrak.
Oglan yzky jübüsinden gapjygyny çykaryp, içine bir göz gezdirdi-de:
−Dawaý onda, gitdim. Jaňlaşarys, Nasiba− diýdi-de çykyp gitdi. ,,Nasibada" onuň özi bilen bile çykyp gitdi. Bir gatly öýde Aýjemaly, bir çak öçüp, ýüzüniň zenan perdesi ýyrtylan Aýjemal galdy. Ol üsti-başyna timar berdi-de, aşak düşdi.
Iki günlük terjiribesinden belli, ýene on-on bäş minutlardan soň bir ak maşyn geler-de mekdebiň deňinde Umydy düşürer. Çaga hem arkasyndaky torbajygy düzedişdiren bolar-da, moýmadaklap mekdebe girip gider. "Onuň özüne ejesiniň seredip duranyndan habary bir barmyka?" diýip, Aýjemal oýlanar…
Ilkinji gezek Eneş bilen bile baryp görenlerinde Umyt edil öňjagazyndan geçip gitdi, Aýjemalyň gözi dumanlap, çaga äpet salgymyň aňyrsynda ýaly göründi, soňam heniz mekdebiň uly gapysyndan girmänkä salgyma siňdi. Ertesi Eneş gelmedi. Onuň wezipesi diňe täzeligi Aýjemala ýetirmek ekeni. Gaýtyb-a ol Aýjemala-da barmazlygy ündedi.
− A gyz, men häki bir aýdaýdym, çöpçä gatnan ýaly günde göreniň bilen näme şah çykýarmy?
−Oglum-a, Eneş
−Käşge saňa ,,Eje" diýýän bolsa, seni bilenog-a ol.
−Onda-da çagaň-çagaň bor-da.
− "Çegäň-çegäň bördä" . Eneş uýasynyň agzyna ýaňsyly öýkündi. −Aý loly, çaga gerek bolsa dekje gezmeli ekeniň-da
−Güm bolsana jelep, akylyňy pişigiňe dograp ber. Men-ä oglumy günde görjek, tä kowýançalar
−Wiý bi masgarany, nä ýüzüňe, hmm? −Eneş içýakgyç ýylgyrdy.
Şondan soň Aýjemalam dymdy, ýöne jigisinden göwni galdy…

* * *

Düýnem ol ogluna habar gatmagy ýüregine düwüp gelipdi, Ýöne ýene duman ara düşdi, Aýjemal oňa düşündi. Gözi ýaşdan dolýan eken. Bu ýagdaýda ogluny gorkuzmakdan çekindi, ýene-de ony daşyndan synlamak bilen oňmaly boldy.
Bu gün bolsa onuň ogluny gujaklajagy, bagryna basyp mährinden ganjagy çyny. Göwnüne bolmasa, özem adatdan daşary dogumlanan ýaly boldy. Ak maşyndan düşen Umudy görüp welin, ýene-de süňňi gowşady, ýaňky dogumlar Umydy düşüren ak maşyna atlanyp nirädir bir ýerlere gaýyp boldular. Ol duran ýerinden butnamaga-da ysgyn tapmady, näçe jan etse-de, çaga deňine gelýänçä gozganyp bilmedi. Ine ol oglunyä deňine-de ýetdi, zatdan habarsyz çaga mekdebiň haýatyndan içeri ätledi. Çaga deňinden geçensoň onuň yzyndan garap galan Aýjemal, diňe:
-Umyt, Umyt jan- diýip çala seslenip bildi. Çaga öz adynyň tutulanyny aňşyrmadyk borly, gaty ýuwaş çykan sese bir yzyna sereden ýaly etdi-de, ýene ýoluny dowam etdi.
Aýjemalyň bar ysgyny şol iki sany söz aldy, ol eli bilen mekdebiň haýatyny söýget edindi, eýýam ara açyp ugran oguljygyna seretdi, onuň dumana siňip gitmesinden heder edip yzyndan ýöredi. Ýene-de bir ýerden dogum gelen ýaly boldy, ädimleri ýygjamlady, emma Umyt eýýam mekdebiň girelgesine ýetipdi, ol ylgap diýen ýaly mekdebe girip gitdi.
Aýjemal ysgyndan gaçan göwresini mekdebiň haýatyndan süýräp çykardy. Onuň öýüne baryp näçe ýatany belli däl, emma ol ýene mekdebiň golaýynda köw-söwläp başlady. Yzyny üzmän gelýän jaňlara-da jogap beresi gelmedi. Irdenki gazanjyndan ogly üçin aýryp goýan puluny , köýneginiň "Içki jübisinden" çykaryp ýantorbasynyň aýratyn gözüne saldy.
"Oglum üçin"diýibem, öz ýanyndan begendi. Ýöne näçe jan etse-de Umydyň çykanyny görüp bilmedi. Belki ol Aýjemal daşlaşan wagty çykyp gidendir. Bu gijede onuň "söwdasy" oňdy. Orta ýaşdan agan gyzyl dişli adam gelen wagtam biraz içgili eken, ol bar zatdan ilki Nasiba giden bir taryhy gürriň berdi, aýalyndan zeýrendi. Sögündi. Durmuşyň agyp-dönüp duran tolkunlarynda gaty kän kösenişi, ondan başyny alyp çykyşy hakda pelsepe otarany bilenem kanagat etmän, Nasibanyňam geçmişini sorady. Derdinişesi gelip durany belli. Nasiba-da oňa bir giden taryh gürrüň berdi. Ömrinde el galdyrmadyk ärini günde içip gelip urýan etdi. Özüni urup-ýenjilip öýüne eltip gaýdylan edip görkezdi. Umydyň kakasy Çaryberdini gylyjyndan gan damyp duran zalym edip görkezdi. Gyzyl dişli kişiniň Çaryberdä gahary geldi, oňa gaýybana haýbatam atdy:
− Haý gadyr bilmez bigaýrat, gül ýaly naçaryň gadryny bilmedik eşek diýsänim, swoloç.
Ol Nasibany bagryna basyp, ýarym ýaş naçaryň ýaňagyndan ogşap, saçlaryny sypady. Nasiba-da gyzyl dişliň kükregine kellesini goýup sojap-sojap aglady. Heziller edindi. Ol häzir hemme zat üçin aglady. Aýalyny keseki erkek bilen tutansoňam bar ejiri bagry bilen çekip, hiç kime zat diýmezden heleýini öýünden çykaryp goýberip, soňam hemme soraglardyr gybatlara täk özi çydap ýören Çaryberdä gynanyp agladymy, ýa-da bagryndan önen çagasynyň ýanynda iki sözden aňry uzap bilmedik kelte diline gynanyp zarynladymy, ony özem bilenok. Asyl hiç zady biljegem bolanok. Häzir onuň gözýaşlara erki ýok.
Gyzyl dişli adamam bozuldy:
−Nasiba, gel ikimiz birigeli, ýöne sen maňa bir ikilik etme bolýamy? Goý, geçen zatlaryň baryny unudaly, bolýamy janym?
Nasiba bu teklibe has erbet boldy.
−Ýok janym ýok, indi giç. Indi meniň hiç zada erkim ýok. Indi menden adama heleý bolup, hözir beren ýok. Görýäň-ä men ne agzyma, ne gözýaşyma, ne-de bir çermegime erk edip bilýän. Sen meni ýygnajak bolýaň, akylym. Gyz wagtym ýygnana näme abraý getiripmişim men, indi ýygnaryňyz ýaly. Ol görgülem içinde dogmaz ogul göterip ýör.
Gyzyl dişli oň sözleriniň soňuna ähmiýetem bermedi, Nasibany bagryna basdy, Aglap ýadan zenan erkegiň boýnundan aslyşyp düşege çekdi…
Bu gezek "myhman" Nasibaň özündenem ir turupdyr, ýuwunypdyr, geýinipdir. Özi çaýjagaz içipdir. Garaz, Nasiba turanda ol eýýam gitmäge taýýar eken. Nasiba hasaplaşyp, myhmanyny ugratdy. Otagda ýene çagasyny görmäge howlugýan Aýjemal peýda boldy. "Şu gün-ä bererin" diýip, indi eslije bolan pulunam ýan torbasyna saldy. Bir ýandan heniz birinji synpdaky ogluňa onça pul berseň birhili bolar diýen pikirem kellesine geldi…
Ak maşyn ýene Aýjemalyň Umydyny mekdebiň deňinde düşürdi-de, özi ýoluň uly akymyna goşulyp gözden ýitdi. Aýal aýgyt edip ogluna tarap ýöräp başlapdam welin, Aýjemalyň yzyndan ýöräp gelýän bir gelniň ýanyndaka aýdan sözi, onuň ýoldaşynyň gulagyna ýetmezinden öňinçä Aýjemalyň ýüregine ok bolyp sünjüldi.
−Umyt jan gyz şü, biziň Näzigimiziň uluja ogly, ho-ol jigimiň ärini bärik işe çekdiler diýdim-ä, şoň oguljygy-da.
−Wiý tüweleme, hakyt saňa meňzäp dur-la gyz, daýzasyna çekipdir.
Gelinler aýallara mahsus süýjülik bilen Umydy saklap erkelediler, çaga uýaljyrap daýzasynyň deminden sypandan ok ýaly atylyp mekdebine sümüldi.
Aýjemalyň iki geline gahary geldi. "Ýok,ol meň çagam, öz bagrymdan önen perzendim" diýip gygyrasy geldi. "Häzir baraga-da saçlaryny ütüm-ütüm edemde hem, menden kim nämäni geň görsün?" diýen pikirem birbada kellesine gelmän duranok. Gaharyna tasap öýüne gaýtdy, yzyly-yzyna gelýän jaňlara jogap bermezden, tä daşary ymykly garalýança aglady ýatdy. Näzigiň doganyna gahary geldi, "Uýalman ,,jigimiň oglam" diýýär gyz, Hudaýam ýokdur şo heleýiň, ýogsa içi bilipjik durandyr-la şo çagany Näzigiň dogurmadygyny" diýip, daşyndan pyşyrda-dy. Öz ýanyndan ol ýalançy kezzaba haýbat atdy. ,,Ýalançy hiç wagt baýnamaz" diýip, özüni köşeşdirdi. Ýöne şol güniň ertesem,ondan soňky günem Aýjemal ogluna golaýlap bilmedi. Ony gorkuzmakdan gorkdymy, ýa özünden uýaldymy, belli däl, Umydy daşyndan synlap, hatda garama-gara mekdebiň girelgesine çenli ýöräp gidýän wagtlaram bolýardy. Hyýalynda oňa "Oglum, gowja oka, bolýamy?" diýip öwüdem berýär. Kä gün bolsa, günde beýdip ýörsem çaga yzarlanýanyny aňyp gorkaýmasyn diýip, gizlinlikde synlaýar.
Bir günem onuň ogluna nämedir bir zat iýdiresi geldi-de, aladaňdan turup köke bişirdi, gyzgynjagy bilenem saçaga dolap, eňdi mekdebe. Bir özüne paýlamagy birhili görip, Umyt maşyndan düşip bärik ýöräberende, çagalara paýlan bolup başlady. Ol gitdigiçe çagasyna tarap süýşýär. Ine iki-üç çaga, soň Umyt jan ejesiniň deňine ýetmeli we köke almaly. Bu bolaýmaly zatdy welin, bolmady. Nireden geleni belli däl, bir geýnüwli erkek adam:
−Haýt çagalar, hany beriň eliňizdäki kökeleri yzyna−diýdi.
Çagalar kökeleri alyşlary ýaly yzyna berdiler. Umyt bolsa, heniz eline-de alyp ýetişmändi
−Aý dogan, Hudaýýoly aýtdym, çagalaň eline alanyny bir yzyna gaytarma-da−diýen Aýjemal, kemiş-kemiş etdi.
−Dogan, bular çaga, dogry düşüniň. Mekdebiň öňüne gelip çagalara herkim her zat paýlap ýörse bolmaz-a, kim bilýär näme zat ol. Şoň üçin, senem bize degme, bizem saňa, Hudaýýoluňam kabul bolsun. Iş ýeriňe ýa goňşy-golamyňa paýlaý.
−Maňa gezek gelende sizem çesni bolarsyňyz asyl.
Içinden batly çyksa-da, Aýjemal bu sözleri ysgynsyz aýtdy.
−Bor-la dogan, hökman mekdepmi. Goňşularňa paýlay−diýip, geýnüwli adam meseläni çözen ýaly edip aýala parahat seretdi.
Aýjemal bu bakyşdan "Indi nämä dursuň, git-dä" diýen manyny okady. Ol:
−Haramzadalar! −diýdi-de, göni yzyna öwrüldi. Görgüliň geýnüwli kişä gargynyşy, Näzigiň jigisiniňkiň çaky dagam däl :
−Meýdi ýanan, meýdiň yransyn seniň! Görüňde dik oturgaýsyň, Hudaýym! Haçandan bäri beýle çesni işleýän bolduňyz. Güýjüňiz maňa ýetýär-dä, men ýaly ejize gezek gelende her zat taparsyňyz.Oguljygyma birje köke iýdirmegem maňa rowa görmediň, nejis daşbagyr. Hudaý jan ýeriňde-ýurduňda bar bolsaň, şo haramzada göz görkezmeseň yrza däldirin! –diýip ol, zeýrene-zeýrene ýarym ýaş bolup ýatyp galdy..
Güýz geçip howa sowap başlasa-da, Aýjemal Umyda golaýlap bilmedi. Göýä aralykdaky şol ilkinji dumanlar durlanyp bir aýna, ýa-da göze ilmez diwara öwrülen ýaly.El çekip gidere güýjem tapanok. Kä gijeler içi-içine sygman mekdebiň öňüne gelip aglap gidýän wagtlaram bolýar. Özüne sertmesem peseldi. Şonluk bilen erkekleriň oňa seretmesem peseldi. Ilki-ilkiler kiçiräk ýarawsuzlyk tapyndy. Soň ymykly ýaraman başlady. Kireýne ýaşaýan öýini tabşyryp, Eneşi öňüne tutup atasy öýüne bardy.
… Sowuk howa, sowuk günler, sowuk garaýyşlar we nirden, kimden tapynany belli bolmadyk kesel aýaly ymykly düşege daňdy. Onuň bilenem kanagat etmän, bendäni gara ýere-de duwlady.
Ejesi ärine ajysyny pürkdi:
− "Ölüp dynan bolsa gowy bolardy"diýer ýörerdiň, ana öldi, hezil et indi!
Agyr ýuwdunan erkek dymdy, ýöne onuň bir çak sowap daşa dönen ýüreginde gynanç bara meňzeş däldig-ä çyn. Hezil etmek diýen duýgudan bolsa, bu maşgala baryp-ha Umyt alty aýlyk wagty hoşlaşan…
… Nasiba indi ýok, telefonam öçük. Ony ideýän jahyllar az däl. Ýöne bu gyzyl dişli adamyň ideýşi welin, bir başga. Onuň çyny bilen Nasibany göresi gelýär, oňa derdini dökesi gelýär. Şol gün ony haýyna-waýyna garaman ýygnamanyna ökünýär. Indi ol Nasibanyň gapysyny kaksa, düýbünden başga adamlar açar. Goňşularam Nasibaň göçenligini aýdar. Gyzyl dişliň gahary geler, ýene içesi geler, içer, ýykylar-sürçer. Ony biz bilen baglap duran ýekeje gyzyl dişem hiç kimiň bilmeýän bir ýerinde gaçyp galar-da, ýitip gider…
Umydyň okaýan mekdebem öz durkuny täzelär. Aýjemalyň torç eden ýollarynam ýykan-ýumrran edip sökerler. Soň ony gaýtadan biri-birini kesmeýän görnüşde gurarlar. Bir ýol beýleki ýoluň hol guşuçar ýokarsyndan seredip geçse, ýene biri onuň aşagyndan sümülip geçer. Umydam kem-kem ulalar. Synpdan- synpa geçer, gözjagazy has köp we täsin zatlary görüp başlar. Şonda ol mekdebiň agzyna gün sypdyrman gelýän we özüni mähir bilen synlaýan aýaly görer…

Merdan BAÝAT.