Nuhuñ gämisi nirede?

NUHUÑ GÄMIISI NIREDE?

"Derýa galkyp, howa uçdy,
Köpüginden ýere düşdi,
Ýetmiş günde Nuhuñ kişti,
Junud dagyna ýetişdi."
Magtymguly Pyragy.

Iññän gadymy döwürde bolup geçendigine garamazdan Nuhuñ tupany barada dünýä medeniýetlerinde agzalmaýany ýok.
Şumerleriñ "Gilgameş" eposy gönüden-göni bu tupan baradadyr.
Müsür žresleri, grek filosoflary, eýranly we hytaýly taryhçylar, hindi brahmanlary, uels, skandinawiýa, maýýa, astek we indeý legendalary - bularyñ barsy hem dünýäni heläklän bir tupanyñ bolandygyndan söz açýarlar. Atlary üýteýänem bolsa wakalaryñ beýan edilşi hemmesinde-de birmeñzeşdir. Mysal üçin gadymy greklerde halasgär Deukalionyñ öz aýaly Pyrrhanyñ gämi arkaly çykan dagynyñ ady Parnasosdyr.

■ Ararat diýen dag barmy?

"Töwratda Hezreti Nuhuñ (a.s) gämisiniñ Ararat daglaryna labyr taşlandygy aýdylýar.
Assiriýalylar Gündogar Anadolyda  ýaşan we özlerinişayan Haltiler diýip atlandyran goñşy halka Urartulylar diýipdirler. "Ararat" diýen söz "Urartu" sözünden gelip çykan sözdür. Ol "Araz derýasynyñ suwarýan ýerleri" diýmekligi añladýar. Ermeniler bu daga Masis diýip at berýär Masis - "dünýäniñ enesi" diýmekdir.
"Töwratdaky" Araratyñ Masisdigini ilkinji bolup öñe süren damaskly ermeni ýepiskopy Nikoladyr. Şondan soñ ermeniler bu rowaýata eýe çykypdyrlar we bütin dünýä ýaýypdyrlar.
Agry dagynyñ ady kürt dilinde "ot" manysyny berýän "agir" sözünden gelip çykýar. "Agiri" diýmek, "alawlap duran" diýmekdir. Çünki bu dag wulkanik daglaryñ hataryna girýärdi. Ol iñ soñky gezek 1840-njy ýylda atylypdyr. Agry dagynda hiç hili ösümlik ýa agaç ösenok. Dagyñ belentliklerinde yzygiderli bolup durýan gaý-harasat sebäpli aşak togalanýan harsañ gaýa daşlarynyñ gorkunç sesinden başga ses eşdilenok. Gury gaýa gatlaklarynyñ suwy şakga sorup alýandygy üçin suwam tapylanok. Şol sebäpli ol sebitiñ ermenileri Masise "Tümlükler dünýäsi" diýibem at beripdir.
Ýunus Emrede şeýle sözler bar:

"Garakçy ýaly ýoluma arkyry* düşen garly dag,
Men ýarymdan aýra düşdüm, sen ýolumy baglajakmy?"

(Bellik: Arkyry* (aýkyry) - "ters düşen" manysynda).

Agry dagy Anadolyny Eýrana sepleşdirýän ýoluñ üstünde birdenkä garşyña keserip çykýan dagyñ adydyr.
"Arkyry" ("aýkyry") sözi bilen Agry sözi bilen baglanyşygy bolaýmagy ähtimaldyr. Dagyñ çuñ jülgesine gireniñde Arguri obasy, onuñam 1.800 metr ýokarsynda Keramatly Ýakobus buthanasy ýerleşýär. Rowaýata görä buthana Hezreti Nuhuñ (a.s) tupan sowlandan soñra bina etdiren ilkinji buthanasynyñ gurlan ýerindemişin we ol ýerde gäminiñ bölek-büçek galyndylaryndan ýasalan haç bolupdyr. Bu oba we buthana 1846-njy ýylda bolup geçen tebigy heläkçilikde ýer bilen ýegsan bolýar.
Obanyñ dik ýokarsynda pessejik boýly bir söwüt agajynyñ Nuhuñ gämisiniñ ol ýerde galan böleginiñ ýere galtaşyp galmagyndan ösüp ýetişendigine we buthananyñ ýanynda sallanyşyp duran gury kökli agajy Hezreti Nuhuñ oturdandygyna ynanylýar. 
Dagyñ demirgazyk tarapynda Eriwan (Ýerewan) şäheri ýerleşýär. "Eriwan" diýmek - "ilkinji görülen ýer" diýmekligi añladýar.
Nahçewan tupan sowlandan soñra gurulan ilkinji şäherdir. Onuñ ady Nuh pygamberiñ ady bilen baglanyşyklydyr.
1829-njy ýyldan bäri ýewropaly syýahatçylar we alymlar Agry dagyna birnäçe gezek dyrmaşyp Hezreti Nuhuñ gämisini tapmaga synanyşdylar.
"Mukaddes kitaba" salgylanyp 150x25x15 m ölçegli üç gatly gämä duş gelendikleri, hatda gämiden birnäçe bölekleri getirendikleri, ol ýere howadan uçuş geçiren pilotlaryñ gäminiñ suratyny alandyklary barada aýtdylar. Gazetler bu aýdylanlar esasynda sensassiýa turzup bildi. Hatda amerikanlar ol aýdylanlara esaslanyp "Oregon" atly harby gämi hem döretdiler. Türkiýede munuñ bilen RHP-li (CHP) Kasym Gülek içgin gyzyklandy.
Soñra aýdylan zatlaryñ hemmesiniñ ýalandygy ýüze çykdy. Delil üçin alynan maddalar hiç zada güwä geçip bilmedi. Gämidir öýdülen zadyñ bolsa gämä meñzeş başga bir zadyñ bölekleridigi ýüze çykdy. Wagtyñ geçmegi bilen bu toslamalaryñ pul gazanmak üçin edilen zatdygynyñ üsti açyldy. Gämini agtaryjylar birnäçe günläp halkyñ arasyna aýlanyp, amala aşyrjak bolýan işlerini wagyz edýärdiler, buthanadan buthana aýlanyp tölegli çykyşlary gurnaýardylar. Dindarlar bolsa olara haýyr-sahawat üçin elindäki baryny gaýgyrmaýardylar. Olar her saparam Agry dagyna gelip surat barsyny düşürýärdiler we dolananlarynda: "Bu gezek tapmadyk, ýöne indiki gezekde hökmany suratda taparys" diýip, adamlary aldaýardylar.

■ Judi dagynyñ syry

Agry dagy baradaky myş-myşlaryñ soñuna nokat goýulmagyndan soñra käbir adamlar Judi dagynyñ daşyna geçdiler. "Gurhanda" Nuhuñ gämisiniñ Judi dagyna gelip düşendigi barada aýdylan ýeri bar. "Gurhanyñ" teswirçileri Judiniñ Mosul şäherine golaý bir ýerde ýerleşen dagdygyny çaklaýarlar.
B.e.öñ 250-nji ýyllarda ýaşan wawilonly ruhany Berossos tupan barada agzanda, gäminiñ Jordyean daglaryna gelendigi we onuñ galyndylarynyñ häzirem bardygy, hatda halkyñ ol böleklerden doga-tumar ýasandygy barada aýdypdyr. Bu daglar Wan kölüniñ günorta-günbataryndadyr. Ol ýerde bolsa Judi dagy bar. Hezreti Nuhuñ Mesopotamiýanyñ demirgazygynda ýaşap geçendigini göz öñünde tutsak, onda 2 müñ metr belentlikdäki bu ýeke-täk dag gäminiñ düşläp biläýjek ýeri diýip hasaplamaga esas bar.
Tupanyñ sowlup-sowulmandygyny anyklamak üçin ugradylan gögerçin agzynda zeýtun şahajygyny alyp dolanýar. Agry dagynda hiç hili zeýtun ýa-da agaç ýetişmeýär, munuñ tersine Judiniñ günorta-günbatary durşuna zeýtunlykdyr.
Dagyñ eteklerinde tupandan halas bolan gämidäki 80 kişiniñ bina eden Semanin ýa-da Heştan ("Segsenler") atly oba bar. Dagyñ dik eteginde bolsa Şyrnak ýerleşýär. Şyrnak - "Nuhuñ şäheri" diýmekdir. Hezreti Nuhuñ gubury-da oña ýakyn ýer bolan Jizrede ýerleşýär.
Araratyñ Gündogar Anadola girýändigi üçin Judi dagyny "Töwratda" agzalýan Ararat daglaryna degişli diýip hasaplamaga esas bar.
Käbirleri Judiniñ her daga mahsus jyns atdygyny aýdýarlar. Muny Zeýd bir Amr ibn Nufeýl atly bir şahyryñ goşgusy-da tassyklaýar:

“Allany gaýta-gaýta tesbih ederin. 
Bizden owalam judi (daglar),
Hem beýleki jansyz barlyklañ bary,
Haky gaýta-gaýta tesbih etdiler..."

Şeýle-de bolsa, "Gurhanyñ" inen döwürlerinde Judiniñ has ada, ýagny dagyñ adyna öwrülendigini görmek bolýar. Çünki kän wagt geçmänkä bu ýere gelen alymlar bu dagyñ häzirki Judi dagy bolandygyny öñe sürýärler. Hatda beýleki daglara garanyñda, ýörite adynyñ tutulandygy üçin Judiniñ hormata mynasyp dagdygy aýdylýar. Bu barada şeýle diýýärler:

“Alla üç dagy üç kişi bilen derejelendirdi. Hezreti Nuh bilen Judi dagyny, Hezreti Musa bilen Tur dagyny, Hezreti Muhammet bilenem Hyra dagyny..."

Başga bir aýatda: "Ony, ýagny Nuhuñ gämisini siziñ üçin ybrat kylalyñ" diýip geçen jümleden ugur alan tefsirçi alymlar gäminiñ galyndylarynyñ bardygyny öñe sürýärler. Şeýle hem Hezreti Pygamberimiziñ (s.a.w): “Bu gämiden bu ymmatyñ öñdebaryjylarynyñ görüp biljek bir zatlary galandyr" diýip aýdandygy rowaýat edilýär. Musulmanlary gäminiñ gözlegine çykaran hem şu aýat we hadys belli bir derejede sebäp bolan bolsa gerek.

Ekrem Bugra EKINÇI.

◆   ◆   ◆

■ Terjimeçiden goşmaça:

Güneşli Diýarymyzyñ Bäherden etrabynyñ Nohur obasynda ýaşaýan ildeşlerimiziñ rowaýat etmegine görä, şol oba golaý ýerde ýerleşen Manaman dagynyñ hem Nuhuñ gämisiniñ gelip labyr taşlap giden ýeridigi rowaýat edilýär, şol sanda Manaman dagynda jennete alyp barýan gizlin gapynyñ bardygy aýdylýar. Nohurlylaryñ aýtmagyna görä, gäminiñ gelip düşen ýeri we jennetiñ gapysyna alyp barýan gowagyñ agzy hemişe gök öwsüp duran bag-bakjaly, suwly-çeşmeli ýermişin. Emma sanlyja ýyl ozalam ýylyñ dört paslynda şaglap akyp duran çeşmäniñ başynda ýaşaýjylaryñ biri haram iş edýär. Netijede çeşme öz-özünden kesilýär. Şeýle hem şondan soñ  jennetiñ gapysyna barýan ýolam öz-özünden petiklenýär. Ýogsam bolmasa Nohurda keramatyna ynanylýan nohur hojalarynyñ ol gapydan habarynyñ bolandygyny, hatda olaryñ bu syrly gowaga girip çykandan soñra jennetiñ ir-iýmişinden diýip, birnäçe gezek obadaşlaryna hezzet-hormat edendikleri hem rowaýat edilýär.
Aýtmaklaryna görä şol gabahatlygy eden adam kän wagt geçmänem ýogalýar...
Şeýle-de Nuhuñ gämisiniñ Nohur daglarynda düşläp geçendigi baradaky gyzykly maglumatlar we rowaýatlar Hoja Ahmet ahunyñ "Ynsan ruhundan habar" ("Edebiýat we sungat" gazetiniñ 26.03.1999-njy ýyldaky sanynda) makalasynda (agzalan makalanyñ saýtdaky linki: http://kitapcy.ml/news/ynsan_ruhundan_habar/2018-06-18-613) we Aşyrmuhammet Seýitnurowyñ "Ýör, ýollar sökeli!" makalasynda ("Diýar" žurnaly, 2018 ý) getirilýär (agzalan makalanyñ saýtdaky linki: http://kitapcy.ml/news/nohur_rowayatlary/2018-06-11-158)

■ Goşmaça maglumat üçin seret:

http://kitapcy.ml/news/nuh_pygamberin_gubury_nirede/2019-04-19-6548

© Has TÜRKMEN.

در دوشنبه 14 ژانویهٔ 2019،‏ 18:27

# hasturkmen84@gmail.com نوشت: